Çalı formlu bitkiler çevre düzenlemesinde tamamlayıcı olarak rol alırlar. Özellikle çevre düzenleme ölçeği küçüldükçe çalıların önemi artar. Küçük park ve bahçelerde, teras katlarında, bina boşluklarında üstün peyzaj etkileri nedeniyle kullanılırlar. Üretim ve tüketim açısından önemli çalıları şöyle sıralayabiliriz.
ÇALILAR
CALLİSTEMON CİTRİNUS (FIRÇA ÇALISI)
1.5 – 3 metre boy yapar. Herdemyeşilidir. Yapraklar düz, sert ve sıktır. Yapraklar tam kenarlı ve koyu yeşildir. Beyaz, kırmızı renkte çiçekleri bulunur.
VİBİRNUM TİNUS (DEFNE YAPRAKLI KARTOPU)
2-3 metreye kadar boylanabilen herdem yeşil bir çalıdır. Kışın yapraklarını dökmez. Yaprakları sivri yumurta biçiminde her iki uca doğru daralmaktadır. Üst yüzü parlak koyu yeşil, alt yüzü ise açık yeşildir. Tam kenarlı bir yaprak yapısına sahiptir. Beyaz gül renkli çiçekleri hafif kokuludur. Çiçekler Kasım ile Nisan ayı arasında açar. Şemsiye biçiminde top halinde çiçeklere sahiptir.
BUXUS SEMPERVİRENS (ŞİMŞİR)
Herdemyeşil çalıdır. Sürgünleri tüysüzdür. Yaprakların sürgüne dizilişi karşılıklıdır. Yaprakları eliptik, üst yüzü parlak koyu yeşil, alt yüzü açık sarı veya açık sarı yeşil renktedir. Yaprak ayası tam kenarlıdır. Çiçekler, yan durumlu başak halinde kurullar oluştururlar. Sürgün verme özelliği sayesinde makasla kırpılarak istenilen forma sokulur (topiari).
UONYMUS JAPONİCA (TAFLAN)
Her dem yeşil bir çalıdır. Yaprak dizilişi karşılıklıdır. Yaprak eliptik, kenarı dişlidir. Üst yüzü parlaktır. Zehirli bir bitkidir. Yeşilimsi açık sarı çiçekler, kapsül meyve tipini almaktadır.
PİTTOSPORUM TOBİRA (PİTOS)
Keskin ve güzel kokulu çiçeklere sahiptir. Ilıman iklime sahip yerlerde, Akdeniz çevresindeki park ve bahçelerde çok rastlanmaktadır. İstanbul’da park ve bahçelerde görülmektedir. 2 – 3 m boyunda sık dallı, her dem yeşil, ters yumurta biçiminde ucu küt yapraklara sahiptir. Tam kenarlıdır. Çiçekler terminal biçimde şemsiye tipi salkım halinde kurullar oluştururlar. Soluk açık sarı renkli, limon çiçeğine benzeyen kuvvetli hoş bir kokuya sahiptir. İlkbahar sonu Mayıs-Haziran civarında çiçek açmaktadır.
PHOTİNİA SERRULATA (ALEV ÇALISI)
Her dem yeşil boylu çalı ve ağaçlardır. Parlak yeşil renkli büyük yapaklar, dökülmeden önce güzel kırmızı renk alır. İşte bu nedeniyle kendisine alev ağacı denilmektedir. Çiçekleri beyaz renkli, şemsiye tipli kurullar halindedir. Meyvesi küçüktür. Yaprakları kalın, parlaktır. Kenarları dişlidir. Genç yapraklar kırmızıdır. Yumurta biçimindeki tomurcuklar çok sayıda pullarla örtülüdür. Büyük ve uzun yaprağın kısa bir sapı vardır.
VİBURNUM OPULUS (BEYAZ ÇİÇEKLİ KARTOPU)
Yaprakları karşılıklı, bir sonraki ile çapraz, kenarları kertikli, bazen 3 ve bazen 5 lopludur. İlkbaharda yeşil olan yaprakları sonbahara doğru açık kırmızımsı bir renk alır. Çiçekleri şemsiye gibi topluca bir arada bulunur. Meyveleri önce yeşilimsi ve sonra olgunlaşınca kan kırmızısı bir renk alır ve çapı 0,8-1 cm olup içerisinde sadece bir çekirdek bulunur.
NERİUM OLEANDER (ZAKKUM)
Mayıs- Haziran da açan ve Ekim’e kadar açık kalan gösterişli çiçekleriyle en uzun süre çiçekli kalan çalılar arasında yer alırlar. Çanak ya da hunimsi olan çiçekler, ince dallar ve dal uçlarında kümeler halinde açarlar. Bazen hoş kokulu, yalın veya katmerli olabilen çiçekler beyaz, sarı, pembe, kırmızı ve bunların çeşitli tonlarında olurlar. Genelde geniş ve dağınık bir yapı oluşturan Zakkumların orta ya da hızlı büyüme alışkanlıkları vardır. Tam güneşli yerleri sever. Kısmen gölge yerlerde de yetişebilir. Kuru topraklardan nemli topraklara kadar yaşayabilirler. Toprak yönünden seçici değildir. Dona karşı hassastır.
DODONEA VİSCOSA ‘PURPUREA’ (DODENYA)
Dodenya 110-120 cm boylanabilen, yaprak dökmeyen çok dallı ağaççık veya küçük çalılardır. Yazın yeşil renkli yaprakları sonbahar ve kışın bordo renk alır. Koyu mor-kırmızı yaprak rengiyle oldukça gösterişli bir bitkidir. Pembemsi renkte kelebek şeklindeki tohumları da bitkiye farklılık kazandırır. Peyzaj uygulama çalışmalarında kısa sürede güzel çitler oluşturur.
NANDİNA DOMESTİCA (CENNET BAMBUSU)
Bitki 200-250 cm kadar boylanabilir. Gövdenin yanlarından kardeşlenme göstererek enine olarak da genişler. Yeni açan yaprakları bronz pembe renkte olması ve sora yumuşak yeşil bir renk alması ve nihayet kış aylarında yeniden pembe, koyu kırmızı hale gelen renkleriyle bahçenizde uzun süreli bir renk cümbüşü oluştururlar. Nandina’nın beyaz çiçek topları Temmuz da açar ve bunları aylarca bitki üzerinde kalan parlak kırmızı, kirazımsı meyveler takip eder.
HİBİSCUS ROSA-CHİNENSİS (JAPON GÜLÜ)
3 m.’ ye kadar boylanabilen, 2 m.’ ye kadar yayılma alanı gösterebilen, yerden sık dallanan, çalı formunda bitkilerdir. Gövde genç sürgünlerde, yeşil renkli yaşlı dalları gri renklidir. Yapraklar parlak yeşil renkli yumurta şeklindedir. Çiçekler uzun saplı, çok göz alıcı, iri, beyaz ve kırmızı başta olmak üzere çok farklı renklerde olabilir. Tropik ve subtropik iklimlerde yaşar. Hava sıcaklığı 0 ºC’ ın altına düşmemelidir.
POLYGALA MYRTİFOLİA (POLİGALA)
Çalı formunda kışında yapraklarını dökmeyen çiçekli bir bitkidir. Sıcak ve ılıman iklimlerde yetişir. Güneşli ve yarı gölge yerleri sever, toprak bakımından seçici değildir, kuraklığa dayanıklıdır. Hafif kokulu olan çiçekleri bezelyeye benzer; leylak, mor ve beyaz renklidir. Yaprakları ise, mersini andırır. İklim şartları elverişli olduğunda devamlı çiçek açar.
TEUCRİUM FRUTİCANS (ZEYTİN ÇALISI)
Herdemyeşil toparlak ve dolgun yapılı bir çalıdır. Arsızdır. Zeytine benzeyen biraz daha küçük yapraklıdır. Yaprak rengi yeşile değil de açık mavi – gri aromatiktir. Haziran ve Eylül aylarında mavi lavanta renkli küçük çiçekleri açar. Akdeniz iklimine dayanıklıdır. Hafif toprakları ve güneşli yerleri sever.
SANTOLİNA CHAMAECYPARİSSUS (LAVANTİN)
Santolina gri rengi ve 30-60 cm arasındaki boyu ile herdem yeşil bir yer örtücüdür. Bitkinin yayılma genişliği 1 m kadardır. Gri renkteki görüntüsünü, ibreli bitkilerinkini andıran beyazımsı gri renkli küçük ve kokulu yapraklarından alır. S. chamaecyparissus’ un bahar aylarında başlayıp sonbahara kadar yayılan bir çiçeklenme periyodu vardır. Çiçekleri parlak sarı renkte olup 0,5 cm genişliğinde ki küçük çiçeklerin bir araya gelmesi ile grup halinde büyüklüğü 1-2 cm’ ye varan bir görüntüdedir. Hava sıcaklığının çok düşük olduğu yerlerde don zararına maruz kalabilir.
ROSMARİNUS OFFİCİNALİS (KUŞ DİLİ, BİBERİYE)
Bütün ilkbahar ve yaz boyunca soluk-mavi renkli çiçekler açan, 1-2 m yüksekliğinde, kışın yapraklarını dökmeyen bir bitkidir. Gövdeleri dik ve çok dallıdır. Yaprakları mızrak gibi, etli ve yeşil renklidir. Çiçekleri dalların uçlarında, yaprakların tabanlarında bulunur. Meyveleri esmer renkli ve fındıksıdır.
RUSSELİA AQUASETİFORMİS (MERCAN)
Çalı formunda, ince ve eğik yüzlerce püskül şeklinde dallara sahip güzel görünüşlü bir bitkidir. Her ne kadar sıcak bölgelere daha uyumlu olsa da ülkemiz ikliminde tüm şehirlerde yetiştirilmesi uygundur. Baharda doğanın uyanışı ile başlayan çiçeklenmesi kış aylarına kadar devam eder.
EURYOPS PECTİNATUS (SARI ÇALI PAPATYASI)
Güneş gibi parlak sarı çiçekleri neredeyse yıl boyu açar. Uzun süre çiçekli kalan sarı çalı papatyası bu özelliğinden dolayı kendini unutturmaz. Bakımı çok az olan sarı çalı papatyaları çok az ilgiyle uzun yıllar yaşar, çok yıllıklardır. Güneşli alanları sever. Işığın az olduğu alanlarda az çiçeklenme olur.
CESTRUM NOCTURNUM (MELİSA)
3,5 – 4 m ye kadar boylanabilen, tropik veya subtropik bölgelerde yetişen herdem yeşil bir çalıdır. Hava sıcaklığı yeterli olmazsa yapraklarını döker. Çok açık yeşil çiçekleri vardır. Çiçekler geceleri çok yoğun bir koku verir. Bitki aşırı rüzgara hassastır. Hafif gölgeli ve korunaklı alanlarda daha başarılı sonuç verir.
GAURA LİNDHEİMERİ (GAURA)
Bahar aylarında açmaya başlayan pembe ya da beyaz renkli çiçeklere sahip bütün yaz kendini gösteren bitkilerdir. Oldukça çabuk gelişen gauralar düz yeşil yapraklı olabildiği gibi beyaz alacalıda olabilir. Kışın sonlarına doğru yapılan budamalar baharda sıkı formlu olmalarını ve bol çiçek vermelerini sağlar.
LANTANA CAMARA (ÇALI MİNE)
1-2m boy yapar. Tüylü yaprakları vardır. Kışı ılık geçen bölgelerde bütün yıl çiçekli olan bu bitki, soğuk bölgelerde Haziran-Eylül arasında çiçeklenir. Düz tepeli, 5cm çapında olan çiçek demetleri bitkiyi örter. Önceleri sarı olan çiçekler zamanla kırmızı renge dönüşürler. Tropik Amerika kökenli bitkilerdir. Ilıman sahil kesimlerimiz dışında kışın dışarıda yetiştirilmesi güçtür.
RUELLİA BRİTTONİNA (RUELYA)
1m kadar boylanabilen, yarı odunsu, çok yıllık bir bitkidir. Yapraklar koyu yeşil renkte, 15-30×1-2cm boyutlarda, mızraksı, kenarları ince dişlidir. Çiçeklenme dönemi Mayıs-Ekim ayları arasında, çiçekler 3-5cm uzunluğunda çan şeklinde, parlak, morumsu-mavi renktedir. Tohum ve kök sürgünleri ile çoğalmaktadır, yayılıcıdır.
MYRTUS COMMUNİS (MERSİN)
Mayıs-haziran ayları arasında, beyaz renkli çiçekler açan, 1-3 m boylarında, yapraklarını dökmeyen, bir çalıdır. Yapı itibariyle gövde ve dallar şeklinde değil maki görünümündedir. Yapraklar kısa saplı ve karşılıklı, yeşil renkli, derimsi, oval şekillidir ve üzerinde salgı bezleri bulunur. Yaprakları hoş kokuludur. Çiçekler beyaz, uzun saplı olup, tek olarak her bir yaprağın koltuğunda bulunur. Meyveleri nohut büyüklüğünde, beyaz üzerine morumsu siyah lekelidir.
ASPARAGUS DENSİFLORUS ‘MEYERİ’ (TİLKİ KUYRUĞU)
Tek yıllık, yaklaşık 60 cm boyunda ancak 140 cm’ye kadar da büyüyebilen bir bitkidir. Sap çıplak, üzeri düz değil, boğumlar kırmızımsıdır. Kültür bitkisi sık olduğunda yalnız bir tek sap oluşturur, kardeşlenmez. Yaprak ayası çizgili, genellikle orta damar belirgin, alt kısım parlak değil ancak düz ve tüysüz. Başak, ince, uzun, olgunlaşınca kırmızımsı renkli, başak karışık salkım şeklinde, iç kavuz kılçıklı ve boyları tüysüz olan dış kavuzlar kadardır.